استفاده از LLMها بعنوان سیستم‌عامل، آیا با نسل جدیدی از سیستم‌های عامل روبرو خواهیم شد؟

در یکی دو سال گذشته، هوش مصنوعی زایا یا همون Generative AI به شکل عجیب و غریبی رشد پیدا کرده و در تقریبا تمام عرصه‌ها از تولید متن، تصویر، موسیقی و حتی ویدئو و فایل‌های سه‌بعدی، استفاده‌های جالبی ازش شده. همچنین باید گفت که تقریبا حجم بسیار زیادی از این توجه، بخاطر ارائه ناگهانی ChatGPT بود و بعد از اون هم مدل‌های اوپن سورسی مثل لاما (و فرزندانش!).

در دنیای تولید چندرسانه‌ای هم که ناگفته نماند، مدل‌هایی مانند Stable Diffusion یا مانی، تا حد خوبی توجه مردم رو به خودشون جلب کردند و علاوه بر این که مورد توجه مردم عادی بودند، مورد توجه بازی‌سازان، طراحان و … هم قرار گرفتند و این خودش یعنی پذیرش ابزارهای جدید، چه بخواهیم و چه نخواهیم، صورت خواهد گرفت.

اما جای یک چیزی این وسط خالیه، اون هم اینه که «سیستم‌عامل» که شاید قدیمی‌ترین مفهوم زنده در رایانش شخصی بوده، چه تغییراتی رو برای پذیرش ابزارهای هوش مصنوعی، متحمل خواهد شد؟

سیستم‌عامل چیست؟

سیستم‌عامل یک لایه از نرم‌افزارهای سیستمیه که ارتباط بین سخت‌افزار و کاربر رو فراهم می‌کنه. در واقع تصور کنید اگر روی گوشی همراه شما iOS یا اندروید نباشه. یا مثلا لپتاپ و سیستم خانگی شما، مجهز به ویندوز یا مک یا لینوکس نباشه. چه استفاده‌ای ازشون میشه کرد؟ عملا هیچ.

در واقع سیستم‌عامل میشه بستری که ما بتونیم نرم‌افزارهای مختلف مثل فتوشاپ، تلگرام، آفیس، فایرفاکس و … رو اجرا کنیم و به نوعی تسهیل‌گر ارتباط بین نرم‌افزارها با منابع در دسترسشون میشه. حالا که می‌دونیم سیستم‌عامل چیه، یکم اون رو بشکافیم.

سفر به اعماق گنو/لینوکس

احتمالا اسم «لینوکس» یا «گنو/لینوکس» یا «اوبونتو» و امثالهم، به گوشتون خورده، نه؟ اگر از خوانندگان بلاگ من باشید که بیشتر از این‌ها به گوش شما خورده و احتمالا از BSD و Solaris و OpenIndiana و … هم خوندید 😁

گنو/لینوکس یک سیستم‌عامل کامله که از دو بخش تشکیل شده: گنو و لینوکس! حالا گنو چیه و لینوکس چیه؟ با هم بررسی می‌کنیم.

  • لینوکس: یک هسته یا کرنله که در ابتدای دهه ۹۰ میلادی، توسط شخص شخیص لینوس بندیکت تروالدز که در اون زمان ۲۱ سالش بوده، ساخته شده. این هسته سیستم عامل (kernel) وظیفه‌ش مدیریت فرایندها و سخت‌افزاره. در واقع این هسته، میاد می‌شینه وسط سیستم‌عامل و اون تعامل لازم رو با سخت‌افزار و فرایند‌ها برای ما تسهیل می‌کنه.
  • گنو: مجموعه‌ای از ابزارهاست که بعنوان بخشی از جنبش نرم‌افزار آزاد در سال ۱۹۸۳ میلادی به رهبری ریچارد متیو استالمن ساخته شده. گنو، سیستم‌عاملی بود استالمن به عنوان یک اکت اعتراضی نسبت به سیاست‌های AT & T در قبال کد منبع یونیکس، شروع به ساختش کرد.

حالا گنو/لینوکس چیه؟ خیلی ساده بخواهیم بگیم، گنو یک سری ابزارهای مورد نیاز کاربره و در فضای کاربر یا User Space اجرا میشه. اگر دوست دارید بیشتر در موردش بدونید، می‌تونید مستندات گنو و استانداردهای مربوطه رو مطالعه کنید.

ولی خب بذارید یکم ساده‌ترش کنیم. فرض کنیم که ما یک هسته سیستم‌عامل داریم که داره به خوبی و خوشی، با سخت‌افزار ارتباط می‌گیره و کارش رو می‌کنه. اما نیاز داریم که یوزر بتونه از طریقی، فرایندهای مد نظر خودش یا همون «برنامه‌»ها رو اجرا کنه. به همین خاطر نیاز به یک «پوسته» یا shell هم داریم. مثلا گنو، یک ابزار بسیار خوبی داره به نام bash که این کار رو انجام می‌ده.

از طرفی، اصلا وقتی برنامه رو نوشتیم، با چی باید اجراش کنیم؟ اینجا ابزارهایی مثل GNU Binutils خودشون رو نشون میدن. البته لازم به ذکره که با ابزارهایی مثل GNU Compiler Collection یا GCC هم برنامه‌ها رو می‌تونیم بسازیم.

خب الان فهمیدیم که کاربر، نیاز به فضای مختص خودش روی سیستم‌عامل داره. برای این که بتونه برنامه‌ها رو اجرا کنه، بسازه و تغییرشون بده. گذشته از این برای بررسی و پردازش بیشتر داده‌هایی که از شبکه میاد، داده‌هایی که در فرم‌های خاصی مثل تصویر و … داریم و …؛ نیاز داریم که این فضای کاربر رو داشته باشیم.

پس هوش مصنوعی چه؟ از آن نور وارد می‌شود

خب اینجا جا داره که ما بریم و کمی با مفاهیم و مطالب مربوط به هوش مصنوعی آشنا شیم.

چرا که احتمالا شما تا الان دارید پیش خودتون فکر می‌کنید که خب احتمالا این مطلب در مورد یک کلاینته که برای ابزارهای هوش مصنوعی نوشته شه و روی سیستم‌عامل ما نصب شه.

خیلی بی‌راه فکر نمی‌کنید البته، ولی بیایید کمی ابتدا LLMها رو بشناسیم و بعد بریم سراغ این که LLM OS یا «سیستم‌عامل مدل زبانی بزرگ» چطور کار خواهد کرد برامون 🙂

شناخت بهتر LLMها

قبلا در پست مربوط به مارال ۷ میلیارد پارامتری (لینک) و پستی که درش از چیرگی زبان انگلیسی روی دنیای AI شکایت و گله کرده بودم (لینک) در مورد LLMها صحبت کردم. اما بهتره که کمی در موردشون بیشتر با هم بدونیم.

LLM چیست؟

مدل‌های زبانی بزرگ (به انگلیسی Large Language Model) مدل‌ها و ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی هستن که با تکنیک‌های یادگیری عمیق مثل RLHF یا یادگیری تقویتی با بازخورد انسانی تربیت میشن. در واقع این مدل‌ها یک هدف بیشتر ندارند: بیشترین نزدیکی به زبان آدمیزاد.

یکی از دلایلی که مدل‌هایی مثل GPT-2 یا Bloom زمان خودشون خیلی ترکوندند، این بود که اون موقع بهترین شکل ممکن رو برای تولید زبان داشتند اما خب GPT-3 و LLaMa 3.1 و …؛ به شدت در این زمینه بهتر عمل کردند.

مدل‌های زبانی بزرگ، معمولا اینطوری کار می‌کنند:

همون‌طوری که می‌بینید، کاربر یه محتوایی رو برای LLM فراهم می‌کنه که اینجا گفته recite the first law و بعد مدل، اومده بر اساس داده‌ای که انسان‌ها پیش‌تر بهش دادند، یک سری کلمه پیشنهاد میده. مثلا اینجا، در حال بیان قوانین سه‌گانه رباتیک ایزاک آسیموفه.

اما از این موضوع بگذریم، یک بحث دیگر هم که LLMها به خوبی می‌تونن درکش کنن و این برمی‌گرده به تعداد متغیرهایی که در داده ورودی دیدن، ارتباط معنایی بین کلمات می‌تونه باشه که خب با توجه به این که عمده LLMها در حال حاضر Human Feedback یا بازخورد انسانی در مرحله پیش‌آموزششون دخیله، چیز عجیبی نیست و ناظرین انسانی، بهشون بازخورد لازم رو میدن.

کاربردهای LLMها

کاربردهای LLMها از چیزی که فکر کنید بسیار بیشتره. در حال حاضر بسیاری از پروژه‌هایی که به شکل‌های مختلفی دارند با «متن» سر و کله می‌زنن، به نحوی LLM رو وارد کار و زندگیشون کردند. به همین خاطر هم لازم به ذکره که نمیشه دسته‌بندی خاصی ارائه کرد و چیزی که در ادامه فهرست می‌کنم در واقع بیشترین کاربردهای مدل‌های بزرگه.

  • تولید محتوا برای وبلاگ، وبسایت و MVP
  • تولید محتوا برای ویدئوهای یوتوب و اینستاگرام
  • تولید کد
  • تولید داستان برای بازی‌های رایانه‌ای
  • تولید کدهای SQL
  • و …

همونطوری که می‌بینید، به شدت این عزیزان، در حال استفاده در زمینه‌های مختلفن و خب یکپارچگی این‌ها با سیستم‌های عامل هم خودش یک داستان جداست.

کدام سیستم‌عامل‌ها، به هوش مصنوعی مجهز شدند؟

در حال حاضر مایکروسافت با ارائه Copilot و اپل با ارائه Apple Intelligence تا حد خوبی، هوش مصنوعی رو به سیستم‌های عاملشون آوردند.

همچنین اگر اشتباه نکنم دو سه ماه پیش بود که مایکروسافت ایده‌ای به اسم Copilot+PC رو مطرح کرد که کوپایلت، بیاد و حرکات کاربر رو زیرنظر بگیره و بعد بهش پیشنهاد بده چطور می‌تونه بهتر از کامپیوترش استفاده کنه و خب می‌دونید چه فاجعه حریم‌ خصوصی می‌تونست بشه!

اما در حال حاضر، این که LLMها بتونن سیستم‌عامل رو «کنترل کنن» چیزیه که در حد چندین پروژه آزمایشگاهی مونده و به اون شکل، تجاری‌سازی نشده. چیزی که این همه تا اینجا در موردش خوندید و از اینجا به بعد قراره تازه جذاب باشه :))

رویای کارپاتی: سیستم‌عامل مبتنی بر LLMها

چندی پیش، آندره کارپاتی (که از بزرگان هوش مصنوعی و علوم کامپیوتره) در یوتوب ویدئوی با عنوان مقدمه‌ای بر LLMها منتشر کرد و چیزی حدود یک ساعت در مورد پتانسیل‌های این مدل‌ها، حرف زد و در نهایت ایده LLM OS رو مطرح کرد 🙂

سیستم‌عامل مبتنی بر LLM چطور قراره کار کنه؟

خب بیایید بریم به همون گنو/لینوکس. وقتی شما «ترمینال» رو باز می‌کنید، قراره چه اتفاقی بی‌افته؟ آفرین قراره shell رو ببینید. بعدش چه اتفاقی می‌افته؟ شما شروع می‌کنید به وارد کردن دستورات سیستم‌عامل. مثلا با دستور ls می‌تونید بیایید و محتویات یک پوشه رو ببینید.

حالا فرض کنید جای این که دستورات ترمینال لینوکس رو حفظ کنید، به فارسی یا انگلیسی، برای کامپیوترتون توضیح بدید. این دقیقا میشه کاری که LLM قراره در سیستم‌عامل برای ما انجام بده.

چطور این اتفاق می‌افته؟ در اکثر زبان‌های برنامه‌نویسی ما قادر هستیم که از subprocessها استفاده کنیم. یعنی با کمک subprocessها و LLM می‌تونیم اینطوری کار رو پیش ببریم:

  • شما به سیستم‌عامل می‌گید که «برنامه X رو باز کن»
  • سیستم‌عامل از طریق یک رابط متنی یا صوتی، این دستور رو از شما می‌گیره و به LLM ارسال می‌کنه.
  • حالا LLM طوری تنظیم شده که اون رو به یک subprocess تبدیل کنه و اجراش کنه، کد مربوطه رو تولید و اجرا می‌کنه.
  • بعد از اجرا، برنامه X اجرا میشه (اونطوری که ازش خواستید) و نتیجه توسط LLM به شما گفته میشه.

خیلی دقیق بخواهید بهش نگاه کنید، میشه شبیه چیزی مثل Jarvis در فیلم‌های Iron Man یا حتی «سامانتا» در Her. حتی میشه گفت تا حد خوبی شبیه The Machine در سریال Person of Interest هم هست.

چالش‌های LLM OS

اما این ایده هم مثل سایر ایده‌های هوش مصنوعی، خالی از ایراد و چالش نیست. چندتا از چالش‌های بزرگش رو با هم بررسی کنیم:

  • LLM های قابل اجرا روی سیستم‌های شخصی معمولا خوب نیستن. خوب هم باشند معمولا به شدت کُند هستند.
  • LLMهای خوب، عمدتا باید از طریق وب در دسترس باشند.
  • این که افسار کامپیوتر رو بدیم دست یک موجودیت آنلاین، کمی با ایده حریم خصوصی در تضاده، بخصوص اگر بخواهیم این پروژه رو مبتنی بر لینوکس یا BSD پیش ببریم.

همین سه چالش کافیه تا فعلا چنین چیزی رو به درستی نتونیم داشته باشیم. با این که تلاش‌هایی هم در موردش شده.

جمع‌بندی

در نهایت باید گفت که ما کم کم به سمتی می‌ریم که کل «رابط کاربری» ما خلاصه بشه در «زبان». یعنی عمده رابط‌های کاربری از ما متن یا صدا بگیرند و تبدیلش کنن به کارهایی که ازشون خواستیم و خب این اتفاق خوبی می‌تونه باشه.

و خب با ظهور LLMها و پیش‌رفت زیرساخت‌های سخت‌افزاری، این امر با سرعت بیشتری در حال به وقوع پیوستنه و شما احتمالا تا چند سال دیگر، بتونید توزیعی از لینوکس رو نصب کنید که چنین امکانی در اختیارتون بذاره 🙂 یا روی مک و آیفونتون چنین امکانی داشته باشید.

در کل، پیشرفت جامعه بشری به کمک AI انتهای جالبی خواهد داشت، البته به شرط این که براش انتهایی بشه متصور شد!

موفق و خندون باشید.

Share

پس از چهار سال – ناگفته‌هایی از تیرماه ۹۹ و انجمن نام

در تابستان سال ۹۹ و در بحبوحه همه‌گیری (یا شاید بهتر باشه بگیم دنیاگیری) بیماری کووید-۱۹، اتفاقات جالبی در دنیای نرم‌افزار آزاد و متن‌باز ایران رخ داد. این اتفاقات، شامل تشکیل یک بنیاد مردم نهاد، انتخابات و مجمع اون و همچنین حواشی ایجادشده در این موضوع بود که شاید باورتون نشه ولی در عرض شاید ۴۸ ساعت اکثر این اتفاقات رخ داد.

برای این که بتونید بهتر با این ماجرا آشنا بشید، اول بهتره این مطلب رو بخونید (خوندن تک‌تک مطالب لینک شده هم توصیه میشه) و بعد برگردید اینجا به بلاگ من.

به جهت رعایت انصاف، من از کمی قبل از تیر ۹۹ شروع به بیان ماجرا می‌کنم و سپس به تیر ۹۹ می‌رسم.

اعلام وجود انجمن نام (نرم‌افزار آزاد و متن‌باز)

من شخصا از سال ۸۹ کاربر فروم اوبونتو بودم و از سال ۹۱ به صورت رسمی در جامعه نرم‌افزار آزاد فعال بودم. عمده فعالیت من با پروژه جبیر (+، +، +) شناخته میشه و احتمالا می‌دونید که جامعه هم برخورد درستی با این پروژه نداشته (+).

اما به قولی، باید از افراد و اتفاقات گذشته گذر کرد و رفت سراغ اتفاقات جدیدتر و برای من شخصا، بحث انجمن نام چنین چیزی بود. این رو هم به شما بگم که از همون سال ۹۰-۹۱ من زمزمه‌هایی می‌شنیدم از این که یک موجودیت «نزدیک به دولت» برای نرم‌افزار آزاد باید وجود داشته باشه و از دل خود جامعه هم بیرون آمده باشه و این حرف‌ها.

اما این موضوع تا سال ۹۸ ادامه داشت. دقیقا در آخرین جلسه لاگ تهران پیش از قرنطینه و حبس خانگی کرونا، دانیال بهزادی عزیز – که چهره و نام شناخته‌شده نرم‌افزار آزاد ایران هستند – اومد و انجمن رو معرفی کرد. در همون جلسه افرادی بودند که خب گفتند به این دلیل و اون دلیل دوست ندارند چنین موجودیتی باشه. یک عده هم گفتند که خب باشه، ما نیستیم. یک عده هم گفتن باشه، ما هم هستیم. تقریبا برخورد درست و نرمالی که با هر اتفاقی باید رخ بده، رخ داد.

این بحث تا حد زیادی مسکوت موند و ادامه‌دار نشد (بحث کرونا هم پیش آمد قاعدتا و این خودش یک نکته مهم در این بحث‌هاست). اما خب در سال ۹۹ اعلامیه‌های انجمن مجدد منتشر شدند…

اعلام انجمن برای مجمع

در سال ۹۹ از حدود اردیبهشت‌ماه، اعلامیه‌هایی از سمت انجمن می‌آمد که از افراد حاضر در جامعه میخواست برای شرکت در مجمع و همچنین دست گرفتن کنترل مجمع، اقدام کنند.

در واقع شرایط کاندیداتوری هم بسیار ساده بود. شما کافی بود یک شخص زنده بالای ۱۸ سال و دارای تابعیت ایران به همراه سابقه فعالیت در نرم‌افزار آزاد می‌بودید. در واقع شاید راحت‌ترین روش کاندیداتوری 🙂

حتی یادمه که تا قبل از روز مجمع، در مورد وعده وعیدهای کاندیداها – که من هم یکیشون بودم – چیزی پرسیده نشد…

روز مجمع

روز مجمع، همه ما در ساختمان مربوطه جمع شدیم. چه افرادی که نامزد شرکت در انتخابات انجمن نام بودند، چه افرادی که خودشون رو متعلق به نرم‌افزار آزاد می‌دونستند و میخواستند اون روز در رای‌گیری شرکت کنند و در عین حال، نظرات و وعده‌های کاندیداها رو بشنوند.

و نکته جالب‌تر، حضور فعال دوست عزیزمان آقای مصطفی آهنگرها از خارج از کشور و به صورت برخط در مجمع بود، در حالی که خیلی از افرادی که گفته بودند برخط حضور دارند، حتی زحمت این که در نشست برخطی که اون روز خاص برای این منظور تهیه شده بود شرکت کنند رو به خودشون نداده بودند.

حالا بگذریم، رای‌گیری انجام شد. رای‌گیری جالب، منصفانه و از قضا درستی هم بود و پس از این رای‌گیری، این افراد به عضویت هیئت‌مدیره انجمن نام درآمدند:

  • احمد حقیقی
  • محمدرضا رازیان
  • الهام حصارکی
  • محمدرضا حقیری
  • علیرضا فریدونی
  • دانیال بهزادی
  • و چند تن دیگر از دوستان که حضور ذهن از نامشون پس از چهارسال ندارم و ازشون عذرخواهم.

پس از جلسه، تقریبا تمامی حضار اون جلسه مجمع به فضای سبزی پشت آن ساختمان رفتیم و راهبر اون جلسه فضای آزاد هم دوست عزیزمان «یه انقلابی» بود و در مورد دغدغه‌های خودش و اشخاص دیگر در مورد نرم‌افزار آزاد و متن‌باز، به ما گفت. یادمه که کمی صحبت شد، در مورد اهداف انجمن و حرف‌هایی که زدیم و … و بعدش خداحافظی کردیم. و اینجا شد شروعی بر یک پایان 🙂

حواشی آن روز پرماجرا

پس از این که خداحافظی کردیم، به خانه آمدیم و چند ساعتی گذشت. پس از چند ساعت، شبکه اجتماعی ایکس (پیش‌تر توییتر) رو باز کردم و دیدم که چند توییت، اشاره به نام من و پروژه جبیر داره.

بعد از اون، چندین پست و توییت دیگر دیدم که اشاره به موضوعی مانند «احتمال رانت» یا «رنگ کردن پروژه‌های اوپن سورس به نام ملی» یا «سوء استفاده از جامعه» و … و بستن این انگ‌ها به ما! و نکته جالب‌تر این که بسیاری از این افراد، اتکا به محتوای فردی داشتند که ید طولایی در تهدید و اخاذی به کمک پرونده‌سازی و فشار روانی داره و از همه جالب‌تر اینه که پرونده‌های قطوری هم برای خود اون افراد، به سبب بیان عقاید و مواضعشون ساخته بوده.

خلاصه از همه این موارد که گذشتیم، فشار روانی بسیار زیادی به ما وارد شد. یکی از اتفاقاتی که اینجا افتاد این بود که شخص مصطفی آهنگرها، بعنوان شخصی که اصلا در ترکیب هیئت‌مدیره انجمن نبود و صرفا عضوی از این انجمن شده بود (و طبیعتا بخاطر علاقه و حسی که به نرم‌افزار آزاد و متن‌باز داره) بیشترین فشار، توهین و تهمت رو متحمل شد و راستش رو بخواهید حتی هنوز هم با توجه به این که به شدت توسط «جامعه» اذیت میشه، در حال ادامه دادن مسیرشه (و این واقعا باعث میشه شخصا بهش غبطه بخورم).

این حجم توهین، تهمت و فشار کافی نبود انگار و چندتن از افرادی که نرم‌افزار آزاد رو انگار ارثیه اجدادی خودشون می‌دونستند عریضه‌ای نوشتند که اشاره به مطالب کاملا non-existent داشت! و خب با اتکا به نقاط ضعف احساسی مردم و گارد طبیعی مردم نسبت به موجودیت‌های دولتی و نزدیک به دولت؛ حدود ۴۶۰ نفر قانع به امضای آن عریضه شدند. نکته جالب اینه که در کامنت‌های آن عریضه منحوس هم بسیاری فحش داده بودند و بسیاری هم تهدیدهای جانی و … کرده بودند و این هم در نوع خودش جالب بود.

استعفای دست جمعی هیئت‌مدیره

خلاصه پس از تحمل حدود ۴۸ ساعت تنش، ما تصمیم گرفتیم به صورت دست‌جمعی، استعفای خودمون رو از هیئت‌مدیره انجمن نام اعلام کنیم. گرچه این استعفا تا حد زیادی از فشارهای روانی روی ما کاست، اما بگذریم که همچنان بسیاری از ترکش‌های اون سال با ما هست و به نوعی تبدیل به یک اسباب ابراز رذالت توسط عده‌ای شده و هنوز هم یادآوری اون ماجرا برای من شخصا دردناکه 🙂

و این رو هم باید بگم علیرغم کاهش فشارها، معتقدم استعفا خیلی کار درستی نبود (در اون شرایط بهترین کار بود) چرا که در نهایت، چند نفر که اسم‌های آشنا به گوش جامعه هستند برای اداره چنین موجودیتی بهترند یا افرادی که هیچ اسم و رسمی در این جامعه ندارند؟!

سخن آخر با جامعه پیرامون تیر ۹۹ و مسائل مشابه

جامعه عزیز نرم‌افزار آزاد ایران، ما در جامعه کشورمون به قدر کافی با ناملایمی و بی‌رحمی، روبرو هستیم. تقریبا همه ما روزمون رو با اسنپی شروع می‌کنیم که صرفا برای لج‌بازی با پلتفرم اسنپ، کولرش رو روشن نمی‌کنه و از مسیریاب استفاده نمی‌کنه.

با افرادی روبرو هستیم که عامدانه در بانک، بیمه، وزارتخونه‌ها و … کارهامون رو انجام نمیدن. موقع برگشت به خانه دوباره همان سناریوی اسنپ رو شاهدیم.

در واقع جامعه نرم‌افزار آزاد و هرگونه جامعه آلترناتیوی، برای ما پناهگاهی میشه که از شر روزمرگی خلاص بشیم. در عین این که ما در این جامعه هستیم که یاد بگیریم و یاد بدیم. در این جامعه هستیم که علیه انحصار دیجیتال بجنگیم. در این جامعه هستیم که بسیاری از موارد و مواضعی که دانستن آنها برای مردم مهمه رو به گوششون برسونیم.

حالا فرض کنید که این جامعه هم بخواهد همونقدر ناملایم باشد. شخصا تا زمانی که افراد «قدیمی» و «تاثیرگذار» متوجه روش اشتباه خود در این حوزه نباشند، حاضر نیستم خودم رو بخشی از این جامعه بدونم. همونطوری هم که پیش‌تر گفتم، استفاده از مک یا ویندوز، آیفون داشتن، توییتر داشتن و …؛ هیچ کدام دلیلی بر این نیست که به نرم‌افزار آزاد، استالمن و … ارادتی نداشته باشم که اتفاقا ارادتی دوچندان دارم، اما ترجیح فعلا بر فاصله گرفتن از این جامعه است.

Share

مارال‌چت آمد، ربات تلگرامی با مدل مارال هفتاد میلیارد پارامتری

زمستان پارسال، نخستین نسخه آلفای مدل بزرگ زبانی مارال را معرفی کردیم. یک مدل ۷ میلیارد پارامتری مبتنی بر Mistral که روی دیتای فارسی، تنظیم شده و در دسترس شماست. مارال در نسخه‌های اولیه، به شدت ضعیف عمل می‌کرد و خب البته در نسخه‌های اولیه، این موضوع اصلا چیز عجیبی نیست.

اما بعد از چندماه و با عرضه LLaMa 3 در نسخه‌های ۸ و ۷۰ میلیارد پارامتری توسط شرکت متا (فیسبوک سابق)، اوضاع کمی متفاوت شد. این مدل در پایه خودش، درک خوبی از زبان فارسی داره و Fine Tune کردنش روی زبان فارسی، کمی راحتتر شده. گذشته از این، درک بهتری از معنای متون هم داره و در خیلی از وظایف مثل کدنویسی، تولید متن و … به خوبی می‌تونه کمک کنه.

مارال‌چت

نسخه جدید مارال، که روی داده‌های «دنبال کردن دستورالعمل» یا Instruction following آموزش دیده، اسمش «مارال‌چت» بوده و اصولا یک نمونه مشابه ChatGPT به حساب میاد. از اونجایی که در حال حاضر در فاز MVP و Proof of Concept به سر می‌بره، بستر مورد نظر تلگرام انتخاب شد. این ربات در حال حاضر در تلگرام در دسترس شماست.

مارال‌چت، در دو نسخه ساخته شده یکی ۸ میلیاردی و دیگری ۷۰ میلیاردی که در حال حاضر، تصمیم و ترجیح بر آن بوده که مدل مدتی آزمایش بشه و پس از آزمایش، وزن‌های مدل‌ها در اختیار دوستانی که مایل به self hosting مدل هستند، قرار بگیره. به همین دلیل این مدل تا اطلاع ثانوی اوپن سورس نخواهد شد. اخبار انتشار سورس و وزن مدل هم در همین وبلاگ به زودی منتشر میشه.

دسترسی به ربات در تلگرام

برای این که به مارال‌چت دسترسی داشته باشید، فقط کافیه که از این لینک بهش مراجعه کنید. بعد از start زدن، مثل سایر ربات‌ها می‌تونید به سادگی ازش استفاده کنید.

امکانات ربات

ربات در حال حاضر دو قسم امکانات ارائه می‌ده، اول بپردازیم به امکانات پریمیوم یا پولی ربات که شامل اتصال به اینترنت و همچنین ویژن (پردازش تصویر) میشه.

اما امکانات رایگان ربات که در حال حاضر قادر به استفاده ازش هستید شامل این موارد میشه:

  • چت متنی: مانند ChatGPT و Poe و Gemini و … می‌تونید برای ربات پیام متنی ارسال کنید و پاسخ متنی هم دریافت کنید.
  • چت صوتی: اگر به ربات Voice Message ارسال کنید، ربات هم به شما پیام صوتی ارسال می‌کنه و پاسختون رو میده.
  • ساخت تصویر: ربات مارال به کمک پلتفرم هوش مصنوعی مانی، قادر به ساخت تصاویر با کمک هوش مصنوعی هم هست.

پیگیری اخبار مارال‌چت

به جهت پیگیری اخبار و اطلاع‌رسانی‌های مارال‌چت، می‌تونید به کانال اطلاع‌رسانی مارال‌چت در تلگرام بپیوندید. همچنین می‌تونید در گروه بازخوردها هم عضو بشید و بازخوردتون رو نسبت به نحوه پاسخ‌دهی و کیفیت پاسخ‌ها، اعلام کنید.

پروژه‌های بعدی

پروژه‌هایی مثل مانی، موسیقا (لینک پست بلاگ در موردش اینجاست) و مارال‌چت، پروژه‌هایی بودند که بدون تامین زیرساخت توسط اسپانسرهایی چون ایران‌سرور، تولیدشون برای ما غیرممکن بود. پروژه‌های بعدی ما هم عموما قراره در همین فضای هوش مصنوعی زایا و … باشند و خب اخبار خوبی رو در این تابستان، برای شما خواهیم داشت.

سخن آخر

در آخر، باید گفت چندسالی میشه که فضای هوش مصنوعی رو دارم رصد می‌کنم و هربار می‌بینم که چقدر پتانسیل هست و چقدر میشه در صنایع و موضوعات مختلف، کارهای هیجان‌انگیز و به قولی خفن کرد! و خب این موضوع هم به نوبه خود، می‌تونه کار کردن در این حوزه رو جذاب‌تر کنه.

از طرفی، مشخصا هنوز خیلی‌ها use case درستی برای AI در صنایع و مشاغل و صنف خودشون پیدا نکردند و این خودش می‌تونه تا حد زیادی، مشکل‌ساز بشه. اما خب لازم به ذکره که این use caseها معمولا وقتی به بار می‌شینن که ابزارهایی مانند مارال‌چت یا مانی ساخته بشند و افراد بتونن استفاده‌ای در صنعت خودشون برای این موضوعات پیدا کنند. امیدوارم که از مارال‌چت و امکاناتش استفاده کنید و برای شما، مفید واقع بشه 🙂

موفق باشید.

Share

با موسیقا، رویای خود را بنوازید!

در سال گذشته، پلتفرم هوش مصنوعی مانی را معرفی کردم که معادل یا بعبارت بهتر، رقیبی برای میدجرنی به حساب می‌آمد. اما امسال، با یک غافلگیری تازه طرف هستیم.

موسیقا، پلتفرمی مبتنی بر تکنولوژی هوش مصنوعی زایا یا Generative AI است که به شما کمک می‌کند تا آنچه در ذهن دارید را با چند کلیک، به موسیقی آن هم در ژانرهای مختلف مانند امبینت، الکترونیک، پاپ و … تبدیل کنید.

نحوه استفاده از موسیقا

برای استفاده از موسیقا، ابتدا به وبسایت موسیقا به آدرس musiqa.ir بروید، سپس، منتظر بمانید تا مدل روی سیستم شما لود شود (بهتر است با رایانه شخصی خود به این وبسایت مراجعه کنید چرا که ممکن است گوشی‌های همراه شما سخت‌افزار لازم برای اجرای این مدل را نداشته باشند).

مدل حدود ۶۵۵ مگابایت حجم داشته و دانلود آن بسته به نوع اتصال اینترنتی شما، می‌تواند مدت زمان زیادی را صرف کند، اما این دانلود فقط یک بار انجام می‌شود و پس از آن نیازی به دانلود مجدد مدل نخواهیم داشت.

پس از دانلود مدل، یکی از پرامپت‌ها (داخل کادرهای زردرنگ) را انتخاب کرده و یا پرامپت مورد نظر خود را نوشته، سپس دکمه Let’s Party را بفشارید.

بسته به سخت‌افزار خود، صبر کنید تا موسیقی مورد نظرتان تولید شود!

نمونه موسیقی تولید‌شده با موسیقا

حامیان پروژه

شرکت محترم ایران‌سرور، از نیمه دوم سال ۱۴۰۲ هجری خورشیدی، با تامین زیرساخت برای پروژه‌های مانی، وکنتور و موسیقا به نخستین و بزرگترین حامی این استارتاپ تبدیل شده است.

همچنین، مفتخریم اعلام کنیم که برای تامین زیرساخت پروژه‌های دانشجویی شما نیز، آماده ارائه سرویس‌های نوت‌بوک با GPU با همکاری ایران‌سرور هستیم.

Share

پارچ، روحی تازه در کالبد اکوسیستم گنو/لینوکس ایران

اگر شما هم از «قدیمی»های جامعه نرم‌افزار آزاد و متن‌باز ایران باشید، احتمالا با خیلی از پروژه‌هایی که هدفشان ساخت یک توزیع گنو/لینوکس متناسب با نیاز روز کاربر بوده، آشنایید. چرا که به درازای تاریخ ورود گنو/لینوکس به ایران، تلاش برای ساخت توزیع ایرانیزه‌شده هم بوده.

اما متاسفانه، یک نگاه اجمالی به دیستروواچ (لینک) می‌تونه به ما نشون بده که تمامی این پروژه‌ها در نقطه‌ای متوقف شدند. البته لازم به ذکره که پروژه‌هایی مانند زمین، کاپریس و جبیر هم بودند که متاسفانه در دیستروواچ مدخل مرتبط با خودشان را نتونستن داشته باشن.

اما چند وقت پیش، توجهم به پروژه‌ای جلب شد که اتفاقا کاملا زنده‌ست و خیلی هم خوب داره پیش میره. پروژه‌ای با نام «پارچ‌لینوکس» که در واقع ترکیبی از واژه‌های Persian و Arch Linux می‌تونیم در نظر بگیریم. این ترکیب، موجب ساخت یک اسم بامزه هم شده که به نظرم این خودش می‌تونه تا حد خوبی، ارزش برندینگ خلق کنه برای این محصول. برای دریافت این توزیع و اطلاعات بیشتر می‌تونید به وبسایتش (لینک) مراجعه کنید.

آشنایی اجمالی با آرچ

احتمالا اگر کاربر گنو/لینوکس باشید، اسم آرچ رو به وفور شنیدید. یک توزیع نه‌چندان دوست‌داشتنی که بخاطر مدل عرضه «غلتان» معروفه. البته گذشته از اون، بخاطر این معروفه که همه چی رو «ساده» نگه داشته و از قاعده KISS پیروی می‌کنه.

در واقع، اگر شما در این زمینه تازه‌کار باشید، آرچ رو اصلا و ابدا نمی‌تونید بدون کمک یک حرفه‌ای‌تر، ویدئو یا مستند خاصی نصب کنید. اما خب از طرفی هم آرچ امکانات جالبی داره (مثل AUR) و به نسبت توزیع‌های سنتی‌تر (دبیان مثلا) در بعضی سخت‌افزارها می‌تونه کارکرد بهتری از خودش نشون بده.

یکی از دلایلی که تعداد نسبتا خوبی توزیع مبتنی بر آرچ‌لینوکس داریم، دقیقا همینه. توزیعیه که چیزهای خوبی برای عرضه داره ولی خب در دسترس همه نیست. به همین خاطر هم خیلی از افرادی که بیشتر من و شما با آرچ آشنان، اومدند و توزیع‌هایی ساختند که به ما هم کمک کنه ازش لذت ببریم.

بریم سراغ پارچ!

من به سهراب (سازنده پارچ) قول یک «نقد منصفانه» دادم و خب، اینجا هم می‌ریم که به صورت منصفانه نقدشون کنیم.

اول بگم که با شناختی که از پروژه پیدا کردم، سازندگان توزیع، روی KDE بیشتر مانور دادند و وقت گذاشتن (و البته این به معنای بد بودن سایر نسخه‌ها نیست) و اگر سیستم خوبی دارید، به نظر من بهتره مستقیم برید سراغ این نسخه.

من از اونجایی که میخواستم روی ماشین مجازی تست کنم و بعد به یک لپتاپ قدیمی ببرمش، نسخه XFCE رو دانلود و نصب کردم.

برخوردهای اولیه

پس از این که تصویر ISO پارچ رو بوت کردید، این صفحه به شما نمایش داده میشه:

طرح پس‌زمینه، جذاب و ایرانیه. معمولا خیلی از توزیع‌های مشابه روی این صفحه پس‌زمینه خاصی نمی‌ذارند. پس این هویت بصری، به نظرم تا اینجا یک نقطه قوت برای این توزیع بوده.

پس از این که گزینه اول رو انتخاب کنیم، به این صفحه می‌رسیم:

اینجا برام جالب بود. عموما XFCE در چنین توزیع‌هایی، پنلی به تقلید از ویندوز در پایین صفحه دارند، یا این که نرم‌افزارهایی مثل cairo-dock یا Plank رو پایین صفحه قرار میدند و پنل رو به بالا منتقل می‌کنند (به تقلید از macOS) که خب در اینجا کلا شکل متفاوتی از پنل xfce رو شاهدیم. پنل که گوشه سمت چپ صفحه نمایش قرار گرفته و امکان خوبی برای استفاده از فضای افقی مانیتور فراهم می‌کنه.

مورد بعدی، Welcome Screen جذاب این توزیعه. این هم از مواردیه که در توزیع‌هایی مثل پارچ، خیلی کمتر به چشم میخوره. ولی خب تا اینجا پارچ بسیار فراتر از یه ریمستر ساده از آرچ خودش رو نشون داده.

نصاب

مثل خیلی از توزیع‌های این روزها، پارچ هم از کالامارس برای نصب خودش روی دیسک شما استفاده می‌کنه و خب وقتی لوکیشن شما رو بر اساس IP ایران تشخیص بده، فارسی میشه و سیستم‌عامل هم فارسی نصب می‌کنه.

در نصاب تفاوت خیلی زیادی با سایر توزیع‌ها مشاهده نمی‌کنیم که این هم می‌تونه یک نقطه قوت محسوب بشه. چرا که حس آشنایی برای کاربرانی که از سایر توزیع‌ها میان داره.

به همین خاطر، نماگرفت‌های بیشتری از نصاب اینجا قرار نمی‌دم.

پروسه نصب، حدود ۳-۴ دقیقه طول می‌کشه و بعد از اون به این صفحه می‌رسیم:

و اینجاست که با یک ریبوت، به دنیای پارچ می‌ریم 🙂

تست پارچ پس از نصب

راستش یکم نقدم اینجا قراره تند بشه به چندین دلیل. نخستین دلیل اینه:

وقتی در syslinux که موقع بوت شدن ISO دیدیم اون پس‌زمینه زیبا به چشم میخوره، انتظار داشتم در گراب هم همون شمایل رو ببینم. با توجه به این که VirtualBox دارم انتظار لود شدن کامل plymouth نداشتم (اگر توزیع داشته باشه) ولی انتظار گراب زیباتری رو داشتم. گرچه پس‌زمینه گراب فقط یه عکسه و تغییری در کارکرد سیستم نداره.

اما مشکل اصلی من، بعد از بوت شدن شروع شد. پروسه بوت، کاملا درست طی شد ولی SDDM (مدیر نمایشگر) درست کار نکرد و مجبور شدم با یکم دانش لینوکسی‌ای که داشتم، وارد محیط گرافیکی بشم.

البته نکته خوب اینجاست که این مورد رو سریعا به سازندگان توزیع اطلاع دادم و راه‌حل سریعی براش ارائه دادند و از اون گذشته، در برنامه قرار دادند که در ریلیزهای بعدی این مشکل پیش نیاد. این پشتیبانی جامعه‌محور، برای من جالب و تحسین‌برانگیز بود.

محیط گرافیکی و عملکرد آن

خب، پس از فیکس کردن SDDM چنین صفحه‌ای رو می‌بینیم:

و پس از ورود پسورد، به محیط زیبای XFCE وارد می‌شیم:

برای تست یه سری موارد هم، ترمینال رو باز کردم و GIMP رو روی پارچ نصب کردم و همه‌چی خیلی خوب و روان پیش می‌رفت.

جمع‌بندی

برخلاف خیلی از توزیع‌های جدیدی که هرروز ایجاد می‌شن، پارچ تا حد خیلی خوبی حرف برای گفتن داره. یکی از دلایلش هم اینه که سیستم پایداری خوبی داره و تا الان، خبری از این که سیستم کلا از کار بیفته یا سر نصب بسته‌ها کرش کنه؛ نبوده.

در کل تجربه بسیار خوبی برای من رقم زد، آن هم در ویرچوال باکس مک (که احتمالا می‌دونید بلای عالمه) اما خب من رو داره قلقلک می‌ده که بعنوان سیستم‌عامل اصلی کامپیوتر قدیمی، ازش استفاده کنم.

حتی با توجه به سخت‌افزار لپتاپ قدیمی (پردازشگر i5 نسل چهارم و ۱۶ گیگابایت حافظه) عجیب نیست که نسخه‌های KDE یا GNOME هم بتونم بدون مشکل اجرا کنم. قطعا پس از نصب روی ماشین واقعی هم نقد مجددی بر این توزیع، خواهم نوشت.

در پایان و بعنوان حسن ختام هم باید بگم که مایه خوشحالیه که در شرایطی که هیچ‌کس به فکر جامعه نرم‌افزار آزاد نیست، چنین پروژه‌هایی زنده هستند و به باقی دوستان، امید می‌دن.

موفق و موید باشید.

Share

مارال اینجاست، مدل ۷ میلیارد پارامتری با پشتیبانی از زبان فارسی

در دنیایی که AI و بخصوص از نوع Generative به شدت در اون مهم شده، یکی از مسائل بزرگی که باهاش روبرو هستیم، چیرگی زبان انگلیسی بر جویه که ساخته شده.

من در مطلب پیشینم، در مورد چیرگی زبان انگلیسی بر دنیای هوش مصنوعی نوشته بودم که می‌تونید بخونید و ببینید که چه مشکلاتی وجود دارند که داریم باهاشون دست و پنجه نرم می‌کنیم.

اما خب، الان قضیه کمی متفاوت شده و ما در این مطلب قراره «مارال» رو بررسی کنیم، هم این که ایده‌ش از کجا آمد و هم این که چیه و چه فرق‌هایی با تلاش‌های پیشین داره و هم این که در کل مزیتش چیه.

مارال هفت میلیارد پارامتری و مزایای آن

در تابستان امسال یا دقیق‌تر بگم روز ۱۵ تیر ۱۴۰۲، من رویدادی با نام Summertime AI برگزار کردم. رویداد برای معرفی چندین ابزار هوش مصنوعی بود و من اشاره‌ای به ابزاری به اسم «مارال» کردم.

مارال در اون زمان، قرار بود یک GPT2 تیون شده روی زبان فارسی باشه، اما خب بعد از کمی تحقیق و تفحص در مورد این مدل، فهمیدم که خیلی پیش‌تر از ما، افرادی بودند که این مدل رو با زبان فارسی تیون کنند.

حقیقتا GPT2 هرقدر هم ساختار خوبی داشت، ظاهرا مدل مناسبی برای این موضوع نبود!

اما راه‌حل رو کمی بعدتر، پیدا کردیم. در ادامه، قراره در مورد این راه‌حل صحبت کنیم و ببینیم که مارال چیه و چه مزایایی داره و برای توسعه بهترش، باید چه کارهایی کنیم.

مارال چیه؟

مارال، یک مدل بزرگ زبانی یا LLM بر مبنای مدل Mistral 7B (لینک) و تیو‌ن‌شده برای زبان فارسیه. این مدل، به صورت «پیروی از دستورالعمل» یا Instruction Following کار می‌کنه و نتایجی که تولید می‌کنه هم تقریبا هم‌ارز GPT-3.5 هستند.

مارال در حال حاضر در نسخه ۷ میلیارد پارامتری عرضه میشه، همچنین به صورت یک adapter برای Mistral هم قابل استفاده‌ست که اگر شما پیش‌تر مدل میسترال رو جایی داشته باشید، صرفا با استفاده از آداپتور مارال، بتونید ازش استفاده کنید.

همچنین مدل و جزییاتش در این لینک موجودند.

مزایای مارال نسبت به مدل‌های فارسی قبلی چیه؟

برای درک این موضوع، باید تا حد زیادی عقب بریم. ببینیم اصلا از کِی، بحث پردازش زبان طبیعی یا NLP فارسی، خیلی داغ شد. راستش رو بخواهید از زمانی که شخصا به یاد دارم، بحث پردازش و نمایش زبان فارسی، بحث داغی بود.

حتی میشه گفت چالش‌های بسیار زیادی هم در این حوزه وجود داشت. کم‌کم با پیشرفت اینترنت، این موضوع هم بهبود پیدا کرد. ناگفته نماند که البته حتی حضور فونت‌های آزاد فارسی مانند وزیرمتن (جا داره اینجا هم یادی کنیم از صابر راستی‌کردار عزیز) هم تاثیر بسزایی در این امر گذاشتند.

اما بحث Text Generation چطور؟ این بحث به صورت خاص در همون سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ که در دنیا مدل‌های LSTM و GPT-2 خیلی مطرح بودند، پا گرفت. بسیاری از اشخاص و شرکت‌های ایرانی، به سمت تولید مدل رفتند. در ادامه، دوتا از این مدل‌ها که «اختصاصا» برای زبان فارسی ساخته شدند رو بررسی و مشکلاتشون هم مطرح می‌کنم.

مدل‌های تجاری

در حال حاضر، تنها مدلی که به صورت تجاری در دسترسه، مدل وبسایت «خودنویس»ئه که خب، این مدل علیرغم این که خروجی‌های بسیار خوبی می‌تونه تولید کنه، تجاریه و نمیشه خیلی بررسی دقیقی روش داشت.

علاوه بر اون، خروجی‌هایی که تولید می‌کنه من رو یاد خروجی مدل‌هایی مانند GPT NeoX 20B و GPT J 6B میندازه و خب با توجه به قدمت این وبسایت، این موضوع کاملا طبیعیه.

یکی از مشکلاتی که مدل‌هایی مثل GPT J دارند، اینه که علاقه خاصی به تکرار خودشون دارند، البته این مشکل تا حدی هم به Tokenizer های مدل‌ها برمی‌گرده که برای زبان فارسی، مناسب‌سازی نشدند.

مدل‌های آزاد

اما در حین جستجو، تونستم دو مدل آزادی که اختصاصا برای فارسی ترین شدند رو پیدا کنم که در ادامه در موردشون کمی توضیح خواهم داد.

  • مدل ParsGPT: این مدل، دقیقا GPT2 اون هم نسخه ۱۴۲ میلیون پارامتری بود که روی دیتای فارسی ترین شده، گرچه دقت نسبتا خوبی در تولید محتوای فارسی داره، اما دو تا مشکل بزرگ داشت. اول، این که طبق معمول عادت به تکرار خودش داره (این مساله رو در ادامه در موردش صحبت خواهم کرد) و دوم این که از یه جایی به بعد، دقیقا مطالب بی‌ربط به پرامپتی که داده شده تولید می‌کنه. مثلا ممکنه از یه مطلبی پیرامون هوش مصنوعی، برای شما متن یک خبر مرتبط با وزارت خارجه بورکینافاسو تولید کنه!
  • مدل GPT2 Medium Persian: این مدل باز کمی بهتر بود. مدل بزرگ‌تر و با حدود ۳۰۰ میلیون پارامتر. اما مشکل به طور واضح، دیتایی بود که مدل باهاش pretrain شده. به قول معروف روی «آشغال‌های سئوشده وب فارسی» ترین شده و احتمال این که مطالب خلاف واقع تولید کنه بسیار بالاست. گذشته از این، هنوز مشکل تولید محتوای بی‌ربط هم در این یکی مدل به چشم میخورد.

پس راه‌حل این بود که یک مدل جدیدتر با پایه جدیدتر ساخته بشه. خوشبختانه دوستی به نام سینا رشیدی، دادگان آلپاکای فارسی رو ایجاد کرده که ازش برای ترین کردن این مدل، استفاده کردیم.

و اگر بخواهیم مزایای مارال رو نسبت به مدل‌های پیشین بگیم:

  • دیتاست بهتر
  • پارامترهای بیشتر
  • مدل پایه جدیدتر
  • خروجی‌های بهتر

خواهند بود.

مزایای مارال نسبت به مدل پایه‌ش (Mistral 7B) چیه؟

اولین روزی که از میسترال استفاده کردم متوجه شدم نسبت به مدل‌های قبلی مثل LLaMa, LLaMa2, StableLM 7B و Vicuna و امثالهم، درک بهتری از الفبای فارسی/عربی داره.

این نشان از این بود که این مدل، قابلیت فهمیدن فارسی داره ولی به قدر کافی مطلب فارسی ندیده. به همین خاطر دست به فاین‌تیون کردنش روی دیتاست فارسی زدم.

مزیت این مدل نسبت به میسترال، اینه که فارسی رو از لحاظ ساختار و معنا درست‌تر می‌فهمه و می‌تونه خروجی بسیار بهتری در زبان فارسی تولید کنه. نکته جالب اینه که زبان انگلیسی هم همچنان می‌فهمه، پس یک مدل Bilingual داریم که می‌تونیم در آینده، ازش استفاده‌های باحالی کنیم.

بذارید خیلی خلاصه بگم، مارال، تمام خوبی‌های میسترال رو داره بعلاوه درک خوبی از زبان شیرین فارسی. البته ناگفته نماند که در بخش بعدی مشکلاتی که در نسخه آلفا داشتیم رو هم لیست کردم و براتون نوشتم 🙂

در حال حاضر چه مشکلاتی ممکنه در استفاده از مارال پیش بیاد؟

  • مدل در هذیان‌گویی (Hallucination) بسیار خوبه. البته، این مشکل تقریبا تمام مدل‌های زبانیه و با گذر زمان، میشه حلش کرد.
  • مدل علاقه زیادی به تکرار خودش داره 😁
  • نتایج مدل در حال حاضر خیلی factual نیستند و می‌تونه misinformation تولید کنه.
  • مدل خیلی بزرگه و با همه سخت‌افزارها قابل اجرا نیست (البته با کد ۸ بیتی که ارائه کردیم قابل اجرا میشه)
  • فرمت پرامپتش، کمی مناسب نیست و نیازه که شروع و پایان جملات به مدل آموزش داده شه.

چه چیزی برای توسعه بهتر مارال لازمه؟

  • دیتاست بهتر (نه الزاما بزرگتر) و حتی شاید دیتاست‌های تخصصی
  • ترین شدن tokenizer روی زبان فارسی

چطور از مارال استفاده کنم؟

چنانچه قصد دارید از مارال استفاده کنید، کدهای اجرای مارال روی GPU رو در این لینک قرار دادیم. می‌تونید این کدها رو روی سیستم خودتون یا در Google Colab اجرا کنید.

جمع‌بندی

پس از این که یک ترین موفق روی Stable Diffusion و ساخت مدل «مانی» که البته در این مطلب در موردش توضیح داده بودم، باعث شد که پلتفرم هوش مصنوعی مانی رو راه‌اندازی کنم و به نوعی یک AI company تشکیل بدم، مسیرم به شکلی تغییر کرد که پشتیبانی بهتر و بهتر از زبان شیرین فارسی رو بتونم به این مدل‌ها اضافه کنم.

در حال حاضر، کاربردهای زیادی برای مدل بزرگ زبانی فارسی مانند مارال میشه متصور شد. گذشته از ربات‌های پشتیبان (که با متد RAG ساخته میشن) میشه به کاربردهای بسیار بیشتری هم برای این مدل فکر کرد. دوست دارم بدونم شما چه فکری در مورد این مدل دارید؟

در پایان هم ممنونم از وقتی که گذاشتید و این مطلب رو خوندید. امیدوارم این مطلب، برای شما مفید بوده باشه. موفق و موید باشید 🙂

Share

چیرگی زبان انگلیسی بر دنیای هوش مصنوعی، نگران‌کننده است.

مدت بسیار بسیار زیادی بود که اینجا مطلبی نمی‌نوشتم چون حقیقتا درگیر توسعه پلتفرم هوش مصنوعی مانی بودم (قبلتر هم اینجا در موردش نوشته بودم). و خب همین باعث شد که مدتی نسبتا طولانی، از دنیای بلاگ و بلاگ‌نویسی دور باشم. اما خب همیشه هم در روی یک پاشنه نمی‌چرخه و گاهی هم لازمه دست به قلم شد. به همین خاطر آمدم اینجا مجددا تا در مورد چیرگی زبان انگلیسی در دنیای هوش مصنوعی و این که چرا باید نگران این موضوع باشیم بنویسم.

خواهشی که از خوانندگان این بلاگ دارم اینه که این پست رو از دید یک شخص دغدغه‌مند زبان فارسی بخونید و نه از دید یک مهندس کامپیوتر. چرا که بیشتر دغدغه‌ها، از جنس دغدغه زبانی و فرهنگیه. حتی اگر زبان اول و مادری شما فارسی نیست، ازتون می‌خوام که این متن رو دقیقا با این دید بخونید که جای زبان شما هم در دنیای هوش مصنوعی، خالیه. پس بزنید بریم 🙂

هوش مصنوعی در خدمت انگلیسی‌زبان‌ها

در سال‌های اخیر، با ارائه مدل‌های زبانی که در تولید متن (Text Generation) و طبقه‌بندی متن (Text Classification) و خلاصه‌سازی متن (Text Summerization) می‌تونن به ما کمک کنند یک ویژگی کاملا مشهوده. این مدل‌ها عموما عمده داده‌ای که دیدن، به زبان انگلیسی بوده. مگر این که مدل، از مدل‌های بسیار بزرگ (مثل GPT-3 یا BLOOM) بوده باشه که باز هم چیزی در حدود ۹۶-۹۷ درصد این داده ورودی، انگلیسی بوده.

خب شاید تا اینجا بشه تا حد خوبی قبول کرد که محتوای خوب در دسترس برای این مدل‌ها – که عمدتا از وب کراول شدند – به زبان‌هاییه که تعداد گویشورانشون زیاده. مثل انگلیسی، مندرین (چینی)، عربی یا اسپانیایی. تا اینجا میشه قبول کرد. حتی این که اکثر این مدل‌ها، توسط شرکت‌های امریکایی توسعه داده شدن و زبان اون کشور هم انگلیسیه، نکته قابل قبولی می‌تونه باشه. اما مشکل اصلی ما کجاست؟ مشکل اینجاست که عمده این مدل‌ها حتی الان داره در کسب و کارهای ایرانی استفاده میشه و نهایت کاری که شده، استفاده از یک مترجم ماشینی بوده.

نه فقط مدل‌های تولید متن، بلکه مدل‌های تولید تصویر و موسیقی و … هم از این قاعده مستثناء نبودند و حتی نسخه‌هایی که با داده دلخواه آموزش دیدند (دقیقا مثل مانی) فعلا گرفتار به لعنت زبان انگلیسی هستند. در واقع عمده تلاش‌هایی که در جهت هوش مصنوعی صورت گرفته، الزام عجیبی داشته در دانستن و خوب بودن در زبان انگلیسی.

اما خب این تمام ماجرا نیست، حتی بسیاری از انگلیسی‌زبان‌ها هم از این مدل‌ها شکایت دارند. بیایید اون موارد رو در بخش بعدی با هم بررسی کنیم.

مشکلاتی که انگلیسی‌زبان‌ها مطرح کردند

سانسورشدگی در خروجی‌های مدل

مطمئنا در یک سال اخیر، شما هم با ChatGPT عزیز کار کردید. احتمالا هم خیلی وقت‌ها، متوجه شدید که وقتی ازش سوالی می‌کنید، به شما میگه «متاسفانه به عنوان یک مدل زبانی بزرگ قادر نیستم در فعالیت غیرقانونی به شما کمک کنم».

گرچه این مورد به ذات می‌تونه خوب باشه (با توجه به نداشتن محدودیت سنی در استفاده) اما خب من رو شدیدا یاد رمان ۱۹۸۴ میندازه، اونجایی که زبان انگلیسی رو طوری تغییر داده بودن که اگر کسی خلافش صحبت می‌کرد مجرم بود. بخواهیم یا نخواهیم، این ابزارها مثل اینترنت و سایر رسانه‌های اجتماعی در شکل‌گیری و جهت‌گیری افکار ما می‌تونن موثر باشند. به همین خاطر این حد از سانسورشدگی که هم در چت‌جی‌پی‌تی، هم در لاما (مدل بزرگ مِتا) و هم در بارد (مدل بزرگ گوگل) شاهدیم، عاقبت خوبی نداره.

جهت‌دار بودن خروجی‌های مدل‌های زبانی بزرگ

بیایید فرض کنیم که کودکی وجود داره که هر روز به اسم «ناهار» بهش یک غذای خاص داده شده و نتونسته غذایی جز اون رو در وعده «ناهار» تجربه کنه. مثلا هرروز ساعت ۱۲ ظهر به این کودک شما یک عدد ساندویچ هات‌داگ دادید. حالا نتیجه چی میشه؟

کافیه به این کودک لیستی از غذاها نشان بدیم و ازش بخواهیم که برای وعده ناهار امروز یکی رو انتخاب کنه. به نظرتون این کودک چه چیزی رو انتخاب می‌کنه؟

موضوعیتی که در این مساله «بایاس» در هوش مصنوعی داره از همینجا میاد. اگر داده ورودی ما، یک جهت‌گیری خاص داشته باشه، طبیعتا خروجی هم همونقدر می‌تونه جهت‌دار بشه. حتی اگر سانسوری در کار نباشه باز می‌تونه این ابزار، آلت دست جریان‌های تفکری خاص بشه برای کنترل و شکل‌دهی افکار عمومی.

به همین خاطر هم مدل‌های زیادی وجود داره که افراد روی داده کمتر جهت‌دار (مثل داده‌هایی که از بریتانیکا و ویکی‌پدیا میشه به دست آورد) آموزش دادند. حتی مدل‌هایی مثل Pygmalion دقیقا به خاطر همین موضوع جهت‌دار نبودن و سانسور نداشتن، از فضاهایی مثل Google Colab منع شدن!

برای زبان فارسی چه کاری می‌تونیم بکنیم؟

و حالا بحث ما می‌رسه به زبان شیرین فارسی و این که چه کاری از دستمون برای این زبان برمیاد؟ ابتدا باید ببینیم که این مدل‌ها چطوری کار می‌کنن!

یک مدل زبانی بزرگ مثل LLaMa یا GPT-3 یا هر مدل دیگری (که این روزها حسابی سر و صدا کردند) کارکردشون اینطوریه که حجم زیادی از داده شامل متن می‌بینن. این داده می‌تونه مطلب بلاگ، اخبار یا مدخل‌های ویکی‌پدیا باشه. بعد این داده رو که می‌بینن، تلاش می‌کنن ارتباط بین کلمات رو بفهمن. در بعضی موارد قادر به استخراج و تشخیص context هم هستند که اگر کلمات مشابهی رو دریافت کنند، چه پاسخی بدن.

بعد از اون، مبتنی بر ورودی‌ای که ما بهشون می‌دیم (که بهش میگن پرامپت) شروع می‌کنن تولید یک سری رشته متنی. حالا در بعضی موارد این قضیه می‌تونه به این شکل باشه که ما برنامه‌نویسی کنیم تا در قالب پرسش/پاسخ به ما خروجی تحویل بده. در کل این مدل‌ها ساخته میشن که متن تولید کنند، یا بتونن اون رو طبقه‌بندی کنن یا این که حتی خلاصه‌ای از متن رو به ما بدن.

حالا سوال اینه که ما با این دانش، باید چی کار کنیم تا بتونیم زبان فارسی رو به چنین مدل‌هایی وارد کنیم؟

جمع‌آوری/تولید داده

همونطور که قبلتر هم توضیح داده بودم، یکی از سخت‌ترین بخش‌های هر پروژه هوش مصنوعی، جمع‌آوری یا تولید داده مورد نظرمونه (لینک) و خب طبیعیه که وقتی ما می‌خواهیم روی موضوعات خاصی تمرکز داشته باشیم، جمع‌آوری و تولید این داده سخت‌تر هم میشه.

برای جمع‌آوری داده فارسی، ما می‌تونیم از منابع زیادی استفاده کنیم. مثلا بلاگ‌های فارسی، اخبار، ویکی‌پدیا و … . فقط باید توجه داشته باشیم که این داده‌ها همیشه نیازمند تمیزکاری هستند.

راه دیگر، استفاده از روش جمع‌سپاری و درخواست از یک جامعه‌ست برای تولید داده مورد نظر. یعنی مثلا یک پلتفرم ایجاد کنیم و از مردم بخواهیم که مثلا هرکسی یک پاراگراف در مورد یه موضوعی بنویسه. به این شکل در مدت کوتاهی، می‌تونیم به یک حجم خوبی از داده برسیم (مثل کاری که Mozilla Common Voice انجام می‌ده).

خلاصه وقتی مشکل داده حل بشه، تقریبا همه چیز حله. ولی خب یک مساله دیگر هم هست که کمی بهش اشاره می‌کنم و امیدوارم در پست آینده بتونم سورپرایزتون کنم باهاش 😁

مدل‌های پایه

بعد از جمع‌آوری داده‌های مکفی، لازمه ذکر کنم که ما به مدل پایه هم نیاز داریم. مدل‌هایی مثل GPT-3 که امکان بازآموزی ندارند (چون اوپن سورس نیستند) و اگر داشته باشند هم این بازآموزی باید روی بستر OpenAI انجام بشه که طبیعتا خیلی گزینه منطقی و مناسبی نیست. مدل‌هایی مثل BLOOM یا Falcon 40B هم بسیار بزرگتر از این هستند که بتونیم حتی با داشتن حساب کاربری روی Google Colab Pro Plus آموزششون بدیم.

پس چی می‌مونه؟ مدل‌های کوچکتر که دقت خوبی دادند. مدل‌هایی مثل GPT-J, GPT-NeoX, LLaMa, … می‌تونن پرفرمنس خوبی در این زمینه داشته باشند. تلاش‌هایی در این جهت داره میشه و به زودی در موردش در همین بلاگ خواهم نوشت 🤩

سخن آخر

در نهایت، باید بگم یکی از مهم‌ترین عواملی که افراد یک جامعه رو کنار هم نگه می‌داره، زبانشونه. در روزگاران گذشته، حفظ زبان منوط به تاریخ‌نگاری و شعر و … بوده. کمی گذشت، زبان‌ها با نثر و رمان خودشون رو حفظ کردند و بعد از اون وارد عصر رسانه و جراید شدیم.

اما نکته اینه که در دنیای امروز، در سال ۱۴۰۲ خورشیدی، در ۲۰۲۳ میلادی یا هرچی که شما قبول دارید، حفظ زبان‌ها، خواه فارسی خواه عربی، خواه ترکی خواه کردی، مستلزم اینه که ماشین‌ها درک خوبی از اون زبان داشته باشند. به همین خاطر این پست بلاگ نوشته شد تا این نگرانی به گوش سایر افرادی که ممکنه دغدغه مشابه داشته باشند، برسه.

امیدوارم شاد و خندون و موفق باشید 🙂

Share

مصاحبه با محمدرضا حقیری، مهندس هوش مصنوعی – ابزارهای هوش مصنوعی ما را به جهانی هل می‌دهند که مردم در آن هوشمندانه‌تر کار می‌کنند، نه سخت‌تر

متنی که در ادامه می‌خوانید، ترجمه فارسی مصاحبه من با یک شرکت آلمانیه که یک رسانه هم برای انجام مصاحبه و تولید محتوا در مورد مسائل مرتبط با نرم‌افزار، کامپیوتر، هوش مصنوعی و … دارند. مصاحبه به زبان انگلیسی اینجا و مصاحبه به زبان آلمانی اینجا در دسترسند.

مصاحبه با محمدرضا حقیری، مهندس هوش مصنوعی

ما با محمدرضا حقیری، توسعه‌دهنده‌ای از ایران که هم‌اکنون مشغول کار بر روی یک مدل متن به تصویر متن‌باز به نام مانی است، صحبت کردیم.

او دانشش درباره فناوری‌هایی که برای توسعه این مدل استفاده کرده را با ما به اشتراک گذاشته است. هوش مصنوعی چندمدلی او، از Stable Diffusion و Dream Booth استفاده می‌کند.

برای درک بهتر مطلب، مثل همون متن اصلی، سوالات و نظرات اون‌ها رو بولد و پاسخ‌های خودم رو عادی نوشتم.

لطفا خودت رو برای خوانندگان ما معرفی کن. چه کارهایی کردی که به اینجا رسیدی؟ و چطور؟

من محمدرضا حقیری هستم، متولد ۹ خرداد ۱۳۷۵ (۳۰ می ۱۹۹۶) در تهران، ایران. من همیشه علاقه وافری به ساختن چیزهای مختلف داشتم و این علاقه در حوزه علوم کامپیوتر بیشتر و بیشتر شد. در سن ۱۲ سالگی برنامه‌نویسی رو شروع کردم و اولین زبانی که یادگرفتم هم ویژوال‌بیسیک ۶ بود. یادمه اولین برنامه‌ای که نوشتم، ماشین حسابی بود که فشاری که یک جرم به سطح وارد می‌کنه رو محاسبه می‌کرد.

من در دانشگاه مهندسی سخت‌افزار خوندم و بعد از این که در مقطع کارشناسی فارغ‌التحصیل شدم (که همزمان با قرنطینه بود) مطالعه هوش مصنوعی رو جدی‌تر شروع کردم. ایده‌هایی در ذهنم بودند، برنامه‌نویسی بلد بودم ولی قبل اون دوره، هیچوقت به این که مهندس هوش مصنوعی بشم فکر نکرده بودم. انگیزه اصلی برای مطالعه هوش مصنوعی رو یک سریال تلویزیونی به نام مظنون (Person of Interest) به من داد که به نوعی داشت آثار واقعی هوش مصنوعی بر زندگی بشر رو به تصویر می‌کشید.

اواخر ۲۰۲۱ و اوایل ۲۰۲۲ بود که مفهوم «هوش مصنوعی مولد» و «هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی» رو شناختم و همونطوری که می‌تونی حدس بزنی، عاشقش شدم 😁 به همین خاطر هم مطالعاتم جدی‌تر شدند و سعی کردم مدل خودم رو در قالب یک استارتاپ توسعه بدم تا بتونم اون چیزی که در ذهن دارم رو تولید کنم.

در حال حاضر روی مدل متن به تصویری به اسم Mann-E کار می‌کنی. می‌تونی یکم در موردش توضیح بدی و بگی چطور کار می‌کنه؟

مانی (که در بلاگم توضیح دادم یک جورایی بازی کردن با اسم مانی بوده، یک نام مردانه فارسی که البته اشاره‌ای هم به رهبر روحانی دوران ساسانی به همین نام – که نقاش هم بوده – داره) یک مدل Diffusion محسوب میشه. این به این معنیه که اول یک فضای مبهم (مثل برفک تلویزیون) درست می‌کنه و شروع می‌کنه به توسعه دادن اون تصویر که همزمان با مدلی مثل CLIP هم داره چک میشه که آیا درست داره پیش میره یا خیر. در نهایت هم تصویر تولید شده رو به کاربر نشان میده.

هدف اصلی توسعه مانی ساده‌ست، من نمی‌خوام مردم ایده‌ها و احساسات هنرمندانه‌شون رو در ذهنشون نگه دارند. ما در حال حاضر در دنیای «سیل اطلاعات» زندگی می‌کنیم. ذهن‌های ما هرلحظه با دنیایی از اطلاعات روبرو میشن و من باور دارم که داشتن ابزارهای هوش مصنوعی که کمکمون کنند تا افکار و ایده‌هامون رو در قالب عکس و نقاشی داشته باشیم، می‌تونه کمی به آرامشمان کمک کنه.

اگر دوست دارید بدونید چطور می‌تونید از مانی استفاده کنید، می‌تونید به گیتهاب من مراجعه کنید. یک دفترچه یادداشت جوپیتر اونجا هست که می‌تونه به Google Colab وارد بشه. حجم زیادی از کد هم از دید کاربر مخفی شده که حسی مشابه Midjourney یا Dall-E داشته باشه.

تو وبلاگت اشاره کردی که مدل بر مبنای Stable Diffusion ساخته شده. چه فناوری‌هایی برای این هوش مصنوعی استفاده کردی؟

این چیزیه که من بهش میگم «سوال مورد علاقه‌م». می‌تونم ساعت‌ها در مورد فناوری‌هایی که استفاده کردم، صحبت کنم. اول بذارید یک تاریخچه‌ای براتون بگم. وقتی اکثر تولیدکنندگان تصویر خوب «آزاد» نبودند (در مصاحبه گفتم free و ظاهرا یادم رفته مشخص کنم free as in freedom) تنها پایه و مبنای خوب برای یک تولیدکننده اثر هنری با کمک هوش مصنوعی VQGAN بود. یادمه که اگر نتایجش رو با CLIP ترکیب می‌کردی می‌تونست نتایج خوبی ارائه بده. در واقع این یک بازی انکودر-دیکودر بین دوتا مدل هوش مصنوعی بود.

ولی به قدر کافی خوشحال‌کننده نبود، مخصوصا این که midjourney در همون نسخه‌ها هم تصاویری تولید می‌کرد که انگار همین الان از ذهن یک هنرمند چیره‌دست بیرون آمده. پس من چه کردم؟ شخصا به این فکر بودم که چه اتفاقی می‌افتاد اگر یک نسخه متن‌باز از Midjourney داشتیم؟ و همزمان افرادی در شرکت Stability AI هم فکر مشابهی داشتند. وقتی انتشار Sable Diffusion رو اعلام کردند، من واقعا خوشحال شده بودم. کانسپت رو واقعا دوست داشتم با خودم گفتم که این به درد پروژه من هم میخوره! اینجا دقیقا جایی بود که من رفتم هرچی مقاله و تحقیق در مورد Stable Diffusion بود رو خوندم. این برای من یک دنیا ارزش داشت، چون بالاخره یک مدل تولید تصویر بسیار خوب داشت منتشر می‌شد.

این Stable Diffusion فناوری ابتدایی من بود. بی‌نهایت دوستش داشتم. همیشه تلاش می‌کردم بهترین نتایج رو ازش بگیرم. از prompt engineering صرف بگیر تا نوشتن کد‌هایی که بتونه برای من نتایج بهتری ازش بگیره. در ماه‌هایی که از انتشار نسخه اولیه‌ش گذشت، دو تا اتفاق خیلی بزرگ افتاد. اول این که Dream Booth برای Stable Diffusion ریلیز شد ( و صادقانه بخوام بگم، فاین تیون کردن Stable Diffusion رو به شدت ساده کرده) و همزمان RunwayML هم ورژن ۱.۵ از Stable Diffusion رو منتشر کرد. من مواد اولیه اصلی برای ساخت Midjourney متن‌باز رو داشتم!

بخوام خلاصه بگم: هسته اصلی Stable Diffusion ئه، از چک‌پوینت‌های نسخه ۱.۵ ای که runwayml ساخته استفاده کردم و تیون/ترین کردن با Dream Booth انجام شده. اینا Mann-E رو ممکن کردند. همچنین زبان‌های مورد استفاده هم باید بگم که عمدتا از پایتون استفاده کردم و کمی هم کد روبی برای توسعه وب نوشتم. و این تمام چیزیه که من استفاده کردم.

چه تفاوتی با Dall-E, Open Journey و باقی مدل‌ها داره؟

این سوال سختیه، بخصوص که در طول سال گذشته هزاران مدل با تکنیک‌های Textual Inversion و Dream Booth منتشر شدند. ولی اگر بخوام خلاصه بگم که چه فرقی با Dall-E داره، باید بگم که مانی به اون اندازه گرون نیست. برای استفاده از مانی، فقط کافیه که Google Colab رو راه‌ بندازید، نوت‌بوک رو واردش کنید و تمام! می‌تونید بی‌نهایت تصویر باهاش بسازید. این رو با Dall-E مقایسه کنید که به شما ۵۰ تا تصویر رایگان می‌ده و بعدش باید هزینه پرداخت کنید (که البته به نظرم مدل درآمدی بدی نیست).

ولی وقتی بحث به SD و Open Journey می‌رسه، باید بگم که من همیشه از بزرگترین طرفدارای این مدلا بودم و همیشه حس می‌کردم یه چیزی اونجا درست نیست (بخصوص با SD خام). برای این مدل‌ها، این که نتایج پرت و پلا و بی‌ربط تولید کنند چیز عجیبی نیست. پس چه کار می‌تونستم بکنم؟ حدس می‌زدم بهتره سعی کنم مدل‌های خوب رو با هم ترکیب کنم. الان می‌تونم مدعی بشم که مانی، در واقع یک هوش مصنوعی چندمدلی محسوب میشه که در حال حاضر توضیحش یکم سخته، ولی فکر کنم مقاله‌ای به زودی در موردش منتشر خواهم کرد.

اون مدل‌ها برای نقاشی، طراحی، هنر مفهومی، استایل آنالوگ، دابل اکسپوژر و … بودند. با یک چک‌پوینت و کمی prompt engineering الان می‌تونید نتایج بسیار خوبی از مدل دریافت کنید.

روی مدلی به نام Open Journey کار می‌کردی ولی اسمشو عوض کردی. می‌تونی کمی در موردش بگی؟

مانی اول کار، اسم مدل نبود؛ بلکه اسم استارتاپی بود که در تابستان ۲۰۲۲ برای همین کار راه انداخته بودم. اسم مدل Open Journey بود که اشاره به Open Source Midjourney داشت. بعدا، فهمیدم که یک نفر از تیم میدجرنی از تیم prompthero خواسته که اسم مدلشون (که فکر کنم چیزی مثل midjourney-v4-style-stable-diffusion یا چنین چیزی بود) رو عوض کنند و اون‌ها (یعنی prompthero) هم اسم مدل رو به OpenJourney تغییر دادند. من ازشون درخواست کردم که اسم مدل رو عوض کنند ولی از اونجایی که ترجیحم این بود که اون استارتاپ رو در اون برهه زمانی متوقف کنم، اسم مدل رو به مانی تغییر دادم.

و البته یک اتفاق خوشحال‌کننده هم افتاد. یک نفر لینک قدیمی به مدل من (که هنوز اسم رو Open Journey درج کرده بود) رو در هکرنیوز پست کرده بود و وبسایت من هم از لحاظ تعداد بازدیدکننده ترکید. من اون صفحه رو به صفحه درست، ری‌دایرکت کردم و فکر کنم این «ناخواسته‌ترین دیده‌شدن»ی بود که من می‌تونستم از یک پروژه متن‌باز بگیرم.

فکر می‌کنی آینده هوش مصنوعی چطوریه؟ حرف و حدیث در مورد موضوع خیلی زیاده و اکثرا ریشه در محصولات شرکت OpenAI مثل ChatGPT داره. اتفاق بعدی چیه؟

باور دارم که هوش مصنوعی آینده‌ست. برخلاف چیزی که سال ۲۰۲۱ اومد و یه فازی ساخت و رفت (و بله، منظورم متاورس زاکربرگه). هوش مصنوعی واقعی و آینده‌داره. من دارم به چشم می‌بینم که افراد زیادی از این ابزارها برای تولید پست‌های بلاگ، کپی‌رایتینگ، تولید شعار برای شرکت و استارتاپ، تولید آیکون و تصویر شاخص و حتی تولید کد استفاده می‌کنند. این خیلیه، بخصوص با وجود ابزارهایی مثل GPT-3 یا ChatGPT حتی می‌تونه رایج‌تر هم بشه. از طرف دیگر قضیه هم که بخواهیم نگاه کنیم، ابزارهای متن‌بازی مثل BLOOM, BLOOMZ, Flan-T5, GPT-Neo و … رو داریم. افراد می‌تونند این مدل‌ها و API رو متناسب با نیازهای خودشون، تغییر بدند.

و باور دارم که ابزارهای هوش مصنوعی ما را به جهانی هل می‌دهند که مردم در آن هوشمندانه‌تر کار می‌کنند، نه سخت‌تر. می‌دونی، تو می‌تونی شونزده ساعت از بیست و چهار ساعت شبانه روز رو صرف توسعه یه کمپوننت تو پروژه ری‌اکتیت کنی، درسته؟ این خیلی خوبه که شغلت و کاری که می‌کنی رو دوست داره ولی حدس من اینه که این ماجرا برای کارفرما یا سرمایه‌گذار هیچ اهمیتی نداره، بخصوص وقتی می‌فهمن که با ۱۶ دقیقه prompt engineering می‌تونستی همون نتیجه رو از GPT-3 با کمی ویرایش کد بگیری. برای من، این یک دنیای بهتره.

در پایان هم از تو، الکساندر؛ تشکر می‌کنم که اومدی سراغم.

سخن آخر

سالها پیش دوستانی در وبسایت لینوکس سیزن با من مصاحبه‌ای انجام دادند که از اینجا در دسترسه. اما خب این یکی مصاحبه، برای من پراهمیت‌تر بود، چرا که فکر کنم تنها کسی هستم که در ایران، با جدیت روی پروژه‌های Generative AI (هوش مصنوعی مولد) به صورت آزاد/متن‌باز کار می‌کنه و خب حیف بود که الان که موقعشه، منتشرش نکنم.

خلاصه که ازتون ممنونم بابت وقتی که گذاشتید و خوندید. اگر به چنین مطالبی علاقمندید، می‌تونید من رو در ویرگول هم دنبال کنید و اونجا هم مطالب مشابهی رو مطالعه کنید. ممنونم بابت وقتی که گذاشتید و خوندید.

Share

چگونه رمز موفقیت میدجرنی شکسته شد؟ نخستین دیدار با مانی ۴

پس از یک مدت طولانی ننوشتن، بالاخره برگشتم تا بخوام در مورد مانی صحبت کنم. فکر کنم مدتهای طولانیه که این پروژه رو شروع کردم ولی خب هربار به یک دلیل خاصی، از نوشتن محتوای فارسی در موردش صرف نظر کرده بودم. اما این بار آمدم تا با قدرت در مورد مانی، میدجرنی، دالی و سایر دوستانی که به کمک هوش مصنوعی برای شما نقاشی جنریت می‌کنن صحبت کنم.

ابتدا بذارید کمی از میدجرنی صحبت کنم.میدجرنی یک ابزار هوش مصنوعیه که در پیام‌رسان اجتماعی دیسکورد داره استفاده می‌شه و مردم با کمکش تصاویر جذابی تولید می‌کنند. میدجرنی، همیشه چند مرحله از باقی تولیدکنندگان تصویر جلوتر بود و همین باعث شده بود که خیلی‌ها حتی از من بپرسند «چرا مثل اون تصویر تولید نمی‌کنی؟» و در نهایت من هم به این نتیجه رسیدم که باید ته و توی این مدل خاص رو دربیارم و مانی رو بهش نزدیک یا ازش بهتر کنم. در این پست، قصد دارم در مورد پروسه کارم بنویسم.

تاریخچه مانی

پارسال همین موقع‌ها (حوالی شروع سال نوی میلادی، در این حد که حتی یادمه که جنگ اکراین هم حتی شروع نشده بود) در خیلی از شبکه‌های اجتماعی می‌دیدم که دوستان دیگری دارند با کمک هوش مصنوعی، نقاشی تولید می‌کنند و خب حقیقتا من هم با خودم گفتم که بهتره من هم سراغ این قضیه برم.

اون موقع، ابزاری به اسم VQGAN بود که با کمک CLIP می‌تونست ورودی‌های متنی رو به تصویر تبدیل کنه اما خروجی‌ها خیلی خوب نبودند و خیلی از سایر رقبا عقب بود. بهرحال این نقطه شروع خوبی بود و با یادگیری این ابزار و این که چطور کار می‌کنه، موفق به ساخت مدل‌ خودم مبتنی بر VQGAN+CLIP شدم.

اون موقع خیلی راضی نبودم و بیشتر میخواستم، اما حقیقتا ابزار آزاد و متن‌باز خوب دیگری در دسترس نبود که بخوام روی اون کار کنم تا این که با Latent Diffusion آشنا شدم که تصاویر قشنگ‌تر و بهتری تولید می‌کرد اما اون هم هنوز خیلی جای کار داشت.

مدت‌های زیادی، در نظر داشتم که پروژه «مانی» رو پیش ببرم اما پایه مناسبی نداشتم. اون‌هایی که می‌شد به راحتی به قولی پیاده‌سازی یا حتی Fine Tune بشند خروجی خوبی نداشتند و اون‌هایی که می‌تونستند خروجی‌های خوبی تولید کنند هم آموزش دادن و فاین‌تیون کردنشون منابع بسیار بسیار زیادی می‌خواست.

ظهور Stable Diffusion

اوضاع در حدود مردادماه امسال، خیلی عوض شد. یک‌باره شرکتی به اسم Stability AI (لینک) تصمیم گرفت یک مدل تولید تصویر متن‌باز ارائه کنه به اسم Stable Diffusion که خب این خودش می‌تونست یک نقطه عطف در تولید تصویر و در کل اثر هنری به کمک هوش مصنوعی محسوب بشه.

وقتی این مدل منتشر شد، مجددا مشکلی وجود داشت اون هم این بود که فاین‌تیون کردن این مدل، منابع زیادی میخواست تا این که نسخه یک و نیم این مدل، منتشر شد (لینک) که دقیقا همراهش، یک یا چند برنامه‌نویس باحال دیگر هم بودند که تکنولوژی Dream Booth گوگل رو با کمک Stable Diffusion پیاده کرده بودند. اینجا بود که فاین‌تیون کردن این ماجرا، به سادگی امکان‌پذیر بود.

اما به خوبی Midjourney نبود…

حالا یک مشکلی وجود داشت. مشکل این بود که تصاویر علیرغم زیبایی بصری‌ای که داشتند و درک و فهمی که مدل از ورودی‌ها داشت، به خوبی میدجرنی نبودند.

البته این نگرانی من نبود، عمدتا نگرانی افرادی بود که به عنوان «مشتری» سراغ این پروژه می‌آمدند و میخواستند از این پروژه استفاده تجاری کنند و خب ظاهرا نُرمی در بین هموطنانمون وجود داره که با علم به این که کجا زندگی می‌کنیم و با چه امکاناتی چی توسعه می‌دیم؛ همچنان انتظار دارند در حد و اندازه غول‌ها ظاهر بشیم 🙂

خلاصه این قضیه خیلی باعث شد به من بربخوره 😁 و به همین خاطر یک دیتاست از تصاویری که در میدجرنی تولید شده بود رو برداشتم، به همراه متون ورودیشون (دیتاست حدود ۱۰۰۰ تصویر) و آخرین نسخه مانی (لینک) رو ساختم. خروجی‌ها واقعا خوب شده بودند اون هم فقط با هزار تصویر. اما یک مشکلی بود، تنوع خروجی به شکل میدجرنی نبود تا این که کمی در دیسکورد میدجرنی، چرخیدم و نتایج جالبی دستم آمد 🙂

چگونه رمز موفقیت میدجرنی شکسته شد؟

خارجی‌ها یه اصطلاح جالبی دارند. وقتی میخوان ببینن چیزی چطور کار می‌کنه میگن Let’s look under the hood یا «بذار یه نگاه به زیر کاپوت بندازیم». اما مشکل اینجاست که میدجرنی کاپوتش جوش داده شده. پس چطور میشه فهمید اون زیر چه خبره؟

خب حقیقت اینه که در سال‌های اخیر خیلی چیزها من‌جمله ویندوز، مک او اس، آیفون! تکنولوژی‌های فیسبوک و … مهندسی معکوس شدند و نمونه‌های آزاد و متن‌باز ازشون ساخته شده. پس مهندسی معکوس میدجرنی هم نباید کار سختی باشه نه؟ فقط به کمی اطلاعات نیاز داریم. این اطلاعات رو می‌شد از دیسکورد به دست آورد.

اول، داشتم دنبال مدل‌هایی می‌گشتم که بر اساس روش کار میدجرنی ساخته شده باشند. نخستین چیزی که دیدم OpenJourney از Prompthero بود که خب کارم رو تا حد زیادی راه انداخت و تصاویر خوبی بهم داد (که حتی بعضیاش رو برای تست و بهبود مانی هم استفاده کردم). اما هنوز به خود میدجرنی، نرسیده بودم. پس باید چه کار می‌کردم؟

میدجرنی یک مدل نیست، چند مدله!

خب یکی از چیزهایی که در مورد میدجرنی خیلی جالبه اینه که همیشه در آپدیت‌هاش مدعی میشه که اضافه کردن یک کلمه یا عبارت جدید (مثلا Double Exposure) در متون ورودی می‌تونه نتیجه‌های جدیدتر و بهتری برای شما تولید کنه.

همین باعث شد که من کمی به اتفاقاتی که زیر کاپوت داره می‌افته، شک کنم. شکم هم تا حد خوبی به یقین تبدیل شد وقتی دیدم چند پروژه مشابه (که هنوز عمومی نشدند) مدعی «استفاده از چند مدل» شدند، اما چطور؟

خب یکی از راه‌هایی که میشه این حرکت رو زد اینه که چندین مدل روی چندین قضیه متفاوت ترین/فاین‌تیون بشه و بعد با یک if ساده، ورودی‌ها رو به اون‌ها فرستاد. اما سوال اینه که من چه کردم؟ آیا چندین مدل ترین کردم؟ خیر.

ترکیب چند مدل با هم و نتایج آن‌ها

اگر کمی با هوش مصنوعی آشنا باشید، احتمالا می‌دونید مدل‌های هوش مصنوعی وزن و بایاس‌هایی هستند که به داده‌های مختلف داده شدند.

حالا اگر این مدل‌ها ساختار مشابهی داشته باشند، این امکان وجود داره که اون‌ها رو با هم ترکیب کنیم و نتیجه‌های بهتری بگیریم. خب کاری که کردم این بود که اول از همه مانی رو با Open Journey و یکی دو مدل دیگه ترکیب کنم (و اسم این مدل رو new_mann_e_2 گذاشتم) و بعد یک سری مقایسه با openjourney انجام دادم.

اما حالا نیاز بود که کمی از خوبی‌های میدجرنی رو هم اینجا داشته باشیم 😁 پس حالا چه کردم؟ هیچی. آمدم و وزن‌های مانی جدید و اوپن‌جرنی رو با هم ترکیب کردم.

نتایج آزمایش‌ها

متن‌های ورودی همونطوری که مشخصه یک منظره (در سبک wasteland و cyberpunk) یک چهره (در سبک و سیاق نقاشانی چون Alphonse Mucha) و یک وسیله نقلیه (نقاشی فانتزی) بودند و مقدار seed (که تعیین‌کنندگی خوبی در جزییان نقاشی داره) در هر سه تصویر، یکی نگه داشته شد.

می‌تونم بگم به جرات مانی ۴ – که در حال حاضر در حال کار روش هستم – با متد «چند مدل» به خوبی تونسته از پس خودش بربیاد و این یعنی که همه چیز چقدر خوب داره پیش میره و با یکم تغییر و یکم ترکیبات جدید، می‌تونه نتایج به شدت بهتری هم بهم بده.

فاین تیون کردن مانی با داده‌های شما

یکی از سوالاتی که در مورد مانی ازم پرسیده شد، دقیقا همین بود که چطور میشه مانی یا حتی خود میدجرنی رو فاین‌تیون کرد. در مورد میدجرنی باید بگم متاسفم، این مدل هیچیش آزاد یا متن‌باز نیست و نمیشه کاری کرد.

اما مانی رو میشه به کمک Dream Booth فاین‌تیون کرد و احتمالا بعدتر در مورد اون هم خواهم نوشت. ولی اگر شما ایده یا دیتایی دارید، می‌تونید به من بگید تا در نسخه ۴ اضافه کنم و مدل بهتری در نهایت ارائه کنم.

جمع‌بندی و سخن آخر

بالاخره این پست هم به پایان رسید و وقتشه که یک جمع‌بندی روی مطالب گفته‌شده داشته باشیم. همونطوری که در شروع مطلب گفتم، یکی از دغدغه‌های من از زمانی که این مطالعه/تحقیق خاص رو شروع کردم این بود که تصاویر بهتری بتونم تولید کنم و این تصاویر در نظرم بود که به خروجی‌های Midjourney نزدیک یا ازشون بهتر باشند.

این یکی از وجوه این مطالعه/تحقیق بود و وجه دیگرش هم این که چطور ترکیب وزن‌ها و بایاس‌های چند مدل مختلف (که البته از معماری یکسانی تبعیت می‌کنند) می‌تونه در نتیجه اونها تغییر ایجاد کنه.

خب باید بگم که این فاز آکادمیک و تحقیقاتی به خوبی پیش رفته و کمی جای توسعه و تحقیق فنی برای این پروژه‌ها باقی می‌مونه که در آینده‌ای نه چندان دور، بروزرسانی‌های اون هم منتشر میشه.

در نهایت بگم که اگر دوست دارید محتوای مشابه و به زبان انگلیسی بخونید می‌تونید بلاگ انگلیسی من، اگر دوست دارید محتوای سابق من رو بخونید ویرگول من (بنا به پاره‌ای از اتفاقات دیگر در ویرگول نمی‌نویسم) و اگر هم علاقمند به بینایی ماشین هستید جامعه بینایی ماشین رو بخونید.

یادتان هم نره که یادگیری مستمر به بهبود زندگی شما در هر شرایطی کمک می‌کنه و همیشه شما رو می‌تونه به شخص بهتری تبدیل کنه ✌️

Share

رفتار انجمن اوبونتو مقابل یک پروژه آزاد (یک انتقاد از عملکرد مدیریت انجمن اوبونتو)

مدتی بود که دوست نداشتم مطلبی بنویسم اما خب الان، مجبورم که این بلاگ رو پیرامون رفتاری که دوستان مدیر در انجمن اوبونتو ایران داشتند، مکتوب کنم. قضیه از اونجایی شروع میشه که کلی بحث در این فروم شروع شد. نخستین بحث برمی‌گرده به تاپیکی که من درش سوال کردم «چرا دبیان؟» و خب می‌تونید از اینجا بخونیدش 🙂

یک سری شوخی اینجا شد، اما بعد از مدتی بحث و بررسی در فروم با تعدادی از دوستان – که همگی از نظرم نوجوانان و جوانان باهوش و مستعدی هستند – تصمیم بر این شد که پروژه جبیر (+،+ و +) رو احیاء کنم. البته انتظار برخورد جالبی از سمت مدیریت نداشتم (با توجه به این تجربه) ولی خب اول قضیه، کار نسبتا خوب پیش رفت. کلی بحث و بررسی سر معماری ARM شد، در مورد x86 شد، حتی در مورد دیزاین وبسایت، لوگو و … شد. در نتیجه چه اتفاقی افتاد؟ این که من وبسایت پروژه جبیر رو احیا کردم 🙂 خیلی جدی هم در مورد محصولات مبتنی بر نرم‌افزار آزادی که می‌خواستم در این پروژه داشته باشم بحث شد، عمده بحث هم همین نوجوانانی که ازشون صحبت به میان میاد، پیش می‌بردند و من عملا نظاره‌گر بودم.

خلاصه این که دو تا تاپیک با موضوعات یکی «چرا دبیان» (که عمده بحثش پیرامون این که چرا دبیان گزینه خوبیه و بخش کمیش چرا ARM خوبه) ایجاد کردم که ترجمه فارسی یکی از پست‌های پروژه جبیر بود. در این تاپیک به طور خاص اصلا از پروژه جبیر، صحبتی به میان نیامد.

تاپیک دوم هم در مورد اهمیت معماری x86 در ساخت یک پروژه توزیع لینوکس بود و باز هم آنطور که باید و شاید، اسمی از پروژه نیامد. اما خب ناگهان دیدم که پست‌ها همه حذف شدند و این اخطار هم دریافت شده:

و حالا من پست مرتبط با «قوانین و خط مشی» انجمن اوبونتو رو بررسی کردم، تنها دو بند هستند که به «پروژه» اشاره دارند و هیچ کدام به طور خاص، به پروژه جبیر اشاره نکردند.

اولین بند اینه:

۳. شما توافق میکنید که هیچ‌گونه ارسال هرزنامه، انبوه‌ارسال، تبلیغات، نامه‌های زنجیروار، طرح و برنامه‌های شرکتهای هرمی و درخواست‌های نامربوط و نامعقول، بصورت خصوصی یا عمومی نخواهید داشت.

و البته دومیش این:

. انجمن‌های فارسی اوبونتو از پذیرش هر گونه عنوانی که به هر نحوی کاربران را به استفاده از نرم‌افزارهای غیرآزاد مایل نماید معذور است و حق حذف، قفل، انتقال یا ویرایش چنین ارسال‌هایی را برای خود محفوظ می‌داند. مسلما انواع مقایسه بین نرم‌افزارهای آزاد و غیرآزاد شامل این بند نمی‌شود.

که مورد دوم، حتی قانون هم نیست بلکه در بخش «اخطارات و الزامات» قرار گرفته، یعنی در شرایط خاصی امکان نقضش هست (که خودشون توضیح دادند، مثل زمانی که شما ۱. دارید مقایسه می‌کنید و ۲. آلترناتیوی برای اون نرم‌افزار نیست.

حقیقتش رو بخواهید، بروز چنین رفتاری از انجمنی که شاید الان «تنها هاب نرم‌افزار آزاد در وب» به حساب میاد، تا حد خیلی زیادی شرم‌آوره و جالب نیست، دیگه خود دانید 🙂

Share

وبلاگ شخصی محمدرضا حقیری، برنامه‌نویس، گیک و یک شخص خوشحال